Fazy snu w kontekście terapii CPAP

Zazwyczaj śpiąc przechodzimy przez cztery kolejne etapy: 1, 2, 3 i REM (tzw. faza szybkich ruchów gałek ocznych). Etapy te postępują cyklicznie od 1 do REM, a następnie rozpoczynają się ponownie od etapu 1. Kompletny cykl snu trwa średnio 90 do 110 minut, a każdy etap trwa od 5 do 15 minut. Pierwsze cykle snu każdej nocy mają stosunkowo krótki sen REM i długie okresy głębokiego snu, ale później w nocy okresy REM wydłużają się, a czas głębokiego snu się skraca.

Jakie są etapy snu?

Etap 1 jest najlżejszym etapem snu NREM. Często określany przez obecność powolnych ruchów oczu.  Ten etap snu można łatwo zakłócić, powodując wybudzenie i ci co ciekawe większość osób wybudzonych w tej fazie nie będzie nawet wiedziała, że spała. W pierwszym etapie snu napięcie mięśni w całym ciele rozluźnia się, a aktywność fal mózgowych zaczyna zwalniać. Czasami ludzie mogą odczuwać szarpnięcia lub nagłe skurcze mięśni, czasami łączone z uczuciem spadania lub swobodnego unoszenia się.

Etap 2 jest pierwszym rzeczywistym etapem zdefiniowanego snu NREM. Przebudzenia lub pobudzenia nie występują tak łatwo, jak na etapie 1 snu, znikają powolne ruchy gałek ocznych. Fale mózgowe w dalszym ciągu spowalniają.  Charakterystyczne dla tej fazy są wrzeciona snu (tzw. fale sigma) wymieszane ze strukturami snu znanymi jako kompleksy K. Uważa się, że zarówno wrzeciona snu, jak i kompleksy K służą ochronie mózgu przed przebudzeniem i związane są z wyhamowaniem procesu przetwarzania informacji w mózgu. Temperatura ciała zaczyna się zmniejszać, a tętno zaczyna zwalniać.

Etap 3 jest znany jako głęboki sen NREM. To najbardziej regenerujący etap snu. Składa się on z fal delta lub fal wolnych. Przebudzenia lub pobudzenia są rzadkie. W ogóle często bardzo trudno jest obudzić kogoś na tym etapie snu. Mogą wystąpić parasomnie (lunatykowanie, koszmary senne  czy bruksizm).

Sen REM, znany z szybkich ruchów gałek ocznych, jest powszechnie znany jako etap śnienia. Ruchy oczu są szybkie, częściej przewracamy z boku na bok, a fale mózgowe są bardziej aktywne niż w etapach 2 i 3 snu. Przebudzenia i pobudzenia mogą wystąpić łatwiej w REM; przebudzenie w okresie REM może sprawić, że czujesz się oszołomiony lub nadmiernie śpiący.

Co to jest cykl snu?

Cykl snu to przejście przez różne etapy snu NREM do fazy REM przed rozpoczęciem kolejnego etapu NREM. Zazwyczaj osoba rozpoczyna cykl snu co 90-120 minut, co daje od czterech do pięciu cykli na czas snu.

Jednak nie każdy cykl snu kończy się REM. Zazwyczaj w pierwszych cyklach następuje przejście od faz snu płytkiego do dnu głębokiego i dopiero w kolejnych cyklach dochodzimy do fazy REM, która z każdym cyklem na tendencje do wydłużania się. 

Dla większości ludzi cykl snu rozpoczyna się od krótkiego okresu snu Etapu 1, w którym ciało zaczyna się relaksować i pojawia się stan senności z powolnymi ruchami gałek ocznych. Chociaż rozbudzenie lub przebudzenie są powszechne, etap 1 jest ważny, ponieważ pozwala ciału wejść w etap 2; pierwszy wymierny etap snu NREM.

Etap 2 występuje przez dłuższy czas niż etap 1. Dla większości, etap 2 snu obejmuje około 40-60% całkowitego czasu snu.

Etap 3 odpowiedzialny za regenerację nie trwa tak długo, jak Etap 2 i zajmuje około 5-15% całkowitego czasu snu u większości dorosłych. Dla dzieci i młodzieży Etap 3 jest znacznie dłuższy.

REM może wystąpić w czasie cyklu snu, ale średnio zaczyna się pierwszy raz 90 minut po zaśnięciu i trwa krótko, ponieważ jest to pierwszy okres REM w nocy. Po REM proces wznawia się, rozpoczynając od okresów etapu 1, 2 i 3 wymieszanych, po czym powraca do REM ponownie, tym razem już przez dłuższy okres czasu. W kolejnych cyklach faza NREM zazwyczaj ulega skróceniu i omija fazę snu głębokiego.

Jak długo trwa cykl snu? Pierwszy cykl snu trwa około 90 minut. Po tym czasie trwają średnio od 100 do 120 minut. Zazwyczaj osoba przechodzi przez cztery do pięciu cykli snu w ciągu nocy. 

Co to jest głęboki sen?

Głęboki sen występuje w trzecim etapie snu NREM. Fale mózgowe podczas etapu 3 nazywane są falami delta z powodu małej prędkości i dużej amplitudy. Spośród wszystkich etapów snu, etap 3 jest najbardziej regenerujący, a sen jest najmniej podatny na bodźce zewnętrzne.

Budzenie osoby z głębokiego snu może być niekiedy trudne. Po okresie pozbawienia snu osoba doświadcza wydłużenia czasu na etapie 3 snu. Mogą w tej fazie wystąpić parasomnie, takie jak spacery senne, przez sen, lęki nocne i moczenie nocne. (Istnieje aktywność mięśniowa. Ludzie w tej fazie mogą bez udziału rozmawiać i kopać w nocy.)

Głęboki sen zapewnia najbardziej regenerujący sen we wszystkich fazach snu. Dlatego jeśli w ciągu dnia zrobisz sobie krótką drzemkę, nadal możesz zasnąć w nocy. Ale jeśli zdrzemniesz się wystarczająco długo, aby zapaść w głęboki sen, będziesz mieć więcej trudności z zasypianiem w nocy, ponieważ zmniejszyło się twoje zapotrzebowanie na sen.

Podczas głębokiego snu uwalniany jest ludzki hormon wzrostu i przywraca organizmowi i mięśniom odpowiednie napięcie. Odbudowuje się również twój układ odpornościowy. Znacznie mniej wiadomo na temat głębokiego snu niż snu REM. Podejrzewamy, że ta faza jest niezbędna do prawidłowego procesu nauki, przenosząc informacje z pamięci krótkotrwałej do głębszych struktur.

Czas snu głębokiego zmienia się z wiekiem i jest zależny od płci:

Czas snu głębokiego

Kiedy pojawia się NREM REM?

Czas snu dorosłej osoby (około 6-8 godzin) można traktować jako 2 połówki. Pierwsza połowa dla większości ludzi składa się głównie z etapów 2 i 3 ze sporadycznymi okresami etapu 1 i krótkimi okresami REM. Wraz z postępem nocy, Etap 3 zaczyna się zmniejszać, podczas gdy Etapy 1 i 2 pozostają z wydłużającymi się okresami REM.

Osoba przeżywa zwykle trzy do pięciu okresów REM przez cały czas snu z najdłuższym okresem REM tuż przed przebudzeniem się rano. Jeśli osoba zostanie obudzona przedwcześnie po zakończeniu fazy REM, może doświadczyć okresu bezwładności snu, co powoduje senność, rozkojarzenie i zmęczenie nawet przez kolejną godzinę. 

W okresie REM oddychanie staje się szybsze, nieregularne i płytkie, gałki oczne gwałtownie się ruszają, a mięśnie kończyn są chwilowo sparaliżowane. Fale mózgowe podczas tego etapu zwiększają się do poziomów obserwowanych podczas normalnej dziennej aktywności. Ponadto wzrasta częstość akcji serca, wzrasta ciśnienie krwi, u mężczyzn rozwija się erekcja, a organizm traci część zdolności do regulacji temperatury.

Faza REM jest czasem, w którym występują najbardziej żywe, realistyczne sny. Z nimi wiązane są szybkie ruchy gałek ocznych. Fale mózgowe podczas REM mają niską amplitudę i częstotliwości o charakterystyce mieszanej, z wyższą aktywnością niż obserwowane w Etapach 2 i 3.

Osoba może śnić 4 do 6 razy każdej nocy. Francuskie badanie wykazało, że wszyscy ludzie śnią, niezależnie od tego czy pamiętają swoje marzenia, czy nie. Jednakże, jeśli ktoś budzi się podczas snu REM, jest duża szansa, że zapamięta swój sen.

Fazie REM zazwyczaj towarzyszy paraliż mięśni, który nas chroni przed tym abyśmy w realistycznym śnie nie zrobili sobie krzywdy.  Obturacyjny bezdech senny jest w związku z tym zazwyczaj najbardziej dotkliwy w okresach REM z powodu braku napięcia mięśniowego w mięśniach dróg oddechowych.  Podczas REM oddychanie często się robi też nieregularne i płytkie oraz występują nieregularności rytmu serca i temperatury ciała.

Co ciekawe to powiązanie bezdechu z fazą REM działa także w drugą stronę, co znaczy, że bezdech senny zazwyczaj upośledza właśnie tą fazę. Zapewne związane jest to z tym, że w tym czasie objawy się nasilają i najczęściej dochodzi do wybudzeń. Organizm musi "walczyć o życie", nie zaprząta sobie więc głowy snami… Dość charakterystyczne jest więc to, że osoby z nieleczonym bezdechem nie pamiętają snów. Sny mogą być więc dość dobrym miernikiem skuteczności terapii CPAP. 

Czy faza REM jest konieczna dla naszego zdrowia. Podejrzewa się, że w pierwszej kolejności wpływa ona na samopoczucie i ogólne funkcjonowanie psychiczne. Ma też duże znaczenie dla procesy nauki i zapamiętywania. To wszystko brzmi dość znajomo w kontekście skutków ubocznych bezdechu sennego, prawda? 

Jaki jest wpływ terapii CPAP na jakość snu?

Terapia CPAP może zakłócać zdrowy sen na wiele sposobów. 

W szczególności poprzez:

• Suboptymalna terapia CPAP (umiarkowane wartości AHI, nieszczelności, RERA, chrapanie czy ograniczenia przepływu)
• Ujemny wpływ samej terapii CPAP (problemy z maską, suchość błon śluzowych, hałas urządzenia)
• Choroby współistniejące (np. cukrzyca, alergie, depresja, astma)
• Czynniki zewnętrzne (higiena snu, używki, hałas itd.)

Bardzo ciekawe w tym kontekście są zapowiedzi Lovensteina o wbudowaniu do Prisma Journal (portal do śledzenia postępów terapii) funkcji Prisma RECOVER. Polega ona na ocenie fazy snu, czy w zasadzie wykrywania snu głębokiego na bazie rytmu oddechu. Pozwoli to to raz pierwszy ocenić nie tylko wartość AHI ale także realny wpływ terapii na jakość/ efektywność snu. Według mnie to świetny pomysł, ponieważ obiektywny wskaźnik jakości snu powinien korelować z wszystkimi znaczącymi dla powodzenia parametrami takimi jak: AHI, saturacja, komfort terapii). Świetny pomysł.